Desmond Tutu, afscheid van een icoon in de strijd tegen apartheid

Op negentigjarige leeftijd is aartsbisschop en Nobelprijswinnaar Desmond Tutu overleden. Tutu was een tijdgenoot van Nelson Mandela en speelde een vooraanstaande rol in het beëindigen van het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Hij sprak zich ook uit over andere onrechtvaardigheden in de wereld en waarschuwde voor de klimaatopwarming

Tutu was de zoon van een hoofdonderwijzer en een huisbediende. Hij trad in de voetsporen van zijn vader en werd priester gewijd in 1961 in de Anglicaanse kerk. Zijn theologie studies voltooide hij in Engeland. Tijdens een verblijf in de VS werd hij aanhanger van de bevrijdingstheologie, een theologie waarin de strijd tegen onrechtvaardigheid centraal staat.

Hij verzette zich hevig tegen het apartheidsregime. (Apartheid is het systeem van rassenscheiding zoals dat tussen 1948 en 1990 bestond in Zuid-Afrika en het huidige Namibië.) Vanaf het einde van de jaren zeventig kwam hij in die bevrijdingsstrijd op de voorgrond en begon hij wereldwijd naam te maken.

Tutu was een welbespraakte, charismatische en emotionele man met veel gevoel voor humor. In 1984 kreeg hij de Nobelprijs voor de vrede. Door reactionaire kringen werd hij uitgespuwd, maar wereldwijd genoot hij enorm veel respect en populariteit. In 1986 werd hij benoemd tot aartsbisschop van Kaapstad.

Tutu ontving Mandela, de leider van de strijd tegen de apartheid, de avond van zijn vrijlating in 1990 in zijn residentie in Kaapstad. Als hoofd van de Anglicaanse kerk zou hij een belangrijke rol spelen in de overgangsperiode na de afschaffing van de apartheid.

Tutu hield kerk en staat strikt gescheiden en hield daarom afstand van het Afrikaans Nationaal Congres, de partij van Nelson Mandela. Hij deelde wel Mandela’s visie van een multiraciale maatschappij waarin alle gemeenschappen samenleven zonder rancune of discriminatie. Een visie die hij omschreef met de term ‘regenboognatie’.

In 1994 werd Mandela tot president verkozen van een vrij Zuid-Afrika. Hij vroeg aan Tutu, om voorzitter te worden van de Waarheids- en Verzoeningscommissie (TRC). Die commissie organiseerde de controversiële en emotionele hoorzittingen over de schendingen van de mensenrechten tijdens het apartheidstijdperk.

Op het einde van de jaren negentig werd Tutu getroffen door prostaatkanker. Maar ondanks zijn ziekte bleef hij geïnteresseerd in wereldzaken en gebruikte hij daarbij zijn enorm moreel prestige. In 2003 veroordeelde hij scherp de invasie in Irak van de VS en zijn bondgenoten. Hij weigerde jaren later zelfs het podium te delen met Tony Blair, die premier was van Groot-Brittannië op het moment van die invasie.

Tutu vergeleek de situatie in Israël met het apartheidsregime van Zuid-Afrika. De vernedering van de Palestijnen komt vertrouwd over bij alle zwarte Zuid-Afrikanen die door de veiligheidstroepen van de apartheidsregering werden opgesloten, lastiggevallen, beledigd en mishandeld”. Tutu stond aan het hoofd van een VN-onderzoeksmissie om de Israëlische aanval op Gaza in november 2006 te onderzoeken. Daarbij kwamen 19 Palestijnen om het leven, waaronder zeven kinderen. Israël weigerde hem de toestemming om Gaza binnen te komen, maar uiteindelijk kon hij via Egypte naar het belegerde gebied reizen.

Tutu vergeleek de situatie in Israël met het apartheidsregime van Zuid-Afrika.

In 2014, verklaarde Desmond Tutu zijn steun voor de internationale beweging van boycot, sancties en desinvestering (BDS) als een vreedzaam middel om de Israëlische bezetting tegen te gaan. “Zij die zaken blijven doen met Israël, die bijdragen aan een gevoel van ‘normaliteit’ in de Israëlische samenleving, bewijzen het volk van Israël en Palestina een slechte dienst. Ze dragen bij aan de bestendiging van een diep onrechtvaardige status-quo.”

Binnen de kerk drong hij aan op de wijding van vrouwen en kantte hij zich sterk tegen de discriminatie van homoseksuelen. Omwille van die discriminatie voelde hij “zich beschaamd om Anglicaan te zijn”. Op zijn 85ste verjaardag hield hij een opmerkelijk pleidooi voor euthanasie.

In 2015 lanceerde Tutu een petitie waarin hij er bij de wereldleiders op aandrong om binnen 35 jaar een wereld te creëren die draait op hernieuwbare energie. Hij omschreef de klimaatverandering als “een van de grootste morele uitdagingen van onze tijd”.

“Hier was een man die een hele natie had geïnspireerd met zijn woorden en zijn moed, die de hoop van het volk had doen herleven in de donkerste tijden.